گوهر یازدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «إِنَّکُمْ لَنْ تَسعَوا النّاسَ بِأمْوالِکُمْ، فسعوهم بِعَلاقَةِ الْوَجهِ و حُسنِ اللقاء».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: شما هرگز نمى‏توانید مردم را بوسیله ثروت و مالى که در دست دارید، به خود متوجه سازید، پس آنان را بوسیله اخلاق و روش صحیح به خود نزدیک کنید.

 مردمان همخانه در یک خانه‏اند            جملگى ساکن به یک کاشانه‏اند

 گر رضاى دوست خواهى خواست کرد           با محبت گرم کن دل‏هاى سرد

 مردمان تشنه همه بر جام مهر            مهربانى عرضه کن زیر سپهر

 عاقبت بر مال، فصل دى رسد           گنج «خلق خوش» به پایان کى رسد؟

 این یکى با بذل و بخشش بیش‏تر           آن یکى را جان ز فکرش ریش‏تر

 پس ز گنج خوى خوش انفاق کن           این‏چنین با مردمان میثاق کن

 مردمان را جملگى با بذل مال           کى توان خشنود سازى در کمال

 مردمان با خوى خوش راضى شوند           با رضایت پیش آن قاضى شوند

 

گوهر دوازدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «مَن عَتَبَ عَلى الزّمانِ طالَتْ مَعْتَبَتَهُ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: کسى که به زمان خود خشمگین شود، ناراحتى او زیاد به طول خواهد انجامید.

 خشم راه چاره هر درد نیست           خشمناکى شیوه هر مرد نیست

 مرد باید با تلاطم‏هاى دهر           فکر خوش آرد به طوفان‏ها، نه قهر

 کشتى این زندگى بر آب‏هاست           آب‏ها همسایه غرقاب‏هاست

 ناخدایى، مرد، باید ساز کرد           عقل را با صبر خود، دمساز کرد

 خشم بر این روزگار پرفریب           جز دوام غصّه کى سازد نصیب؟

 تا قیامت گر به خشم آوا کنى           کى گره از این گره‏ها وا کنى؟

 پس لجام خشم خود در دست گیر           تا نگردد روبَه سختى چو شیر

 هیچ کس جز با تعقل مرد نیست           شادمانى جز به صبر درد نیست

 

گوهر سیزدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «مُجالِسَةُ الاْءَشرارِ تُورِثُ سوءُ الظَّنِّ بِالاْءَخیارِ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام که ایشان فرمودند: همنشینى با بدان، موجب بدبینى نسبت به نیکان است.

 ماه را، چون ابر، زندانى کند           تیرگى با شب گرانجانى کند

 تو چو ماه و ابر، یار بدسرشت           ماه را این ابر، گر دربر گرفت

 مى‏کند خاموش شمع بینشش           مى‏رود در خواب خطّ رویشش

 خوب‏ها را زشت مى‏بیند همه           از بدى هرگز ندارد واهمه

 خارها در چشم او گُل مى‏رسند            کج‏رویها خوش به‏ منزل مى‏رسند

 تیرگى در چشم او عادى شده           اندُه، خوبان بر او شادى شده

 تو گُلى با خار همپایه نه‏اى           با شب اى خورشید، هم‏خانه نه‏اى

 چون که با نیکان نشینى از سرشت           باز گردد بر تو درهاى بهشت

 

گوهر چهاردهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «بِئْسَ الزّادُ إِلَى المَعادِ، أَلْعُدوانُ عَلَى الْعِبادِ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: دشمنى کردن با بندگان خدا، بدتری توشه‏اى براى روز قیامت است.

 بندگان هریک عزیزان خدا            دوست دارد هریکى را او جدا

 هریکى رنگى و بویى پیش او           هم فقیر و هم غنى درویش او

 عزّتى دارند بى‏حدّ و حصار            پیش آن یکتا خدا و کردگار

 دشمنى با این عزیزان جاهلى‏ست            بهره دریاى آن بى‏ساحلى‏ست

 آب در هاون نباید کوفت مرد           عاقلى، این دشمنى هرگز نکرد

 دشمنى جز آتشى در سینه نیست           جاى نیکى‏هاست، جاى کینه نیست

 آتشى در خرمن خود مى‏زند           تار مرگى بر تن خود مى‏تَنَد

 توشه‏اى گر خواهى آوردن به بر           دشمنى هرگز به آن وادى مَبَر

 

گوهر پانزدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «قیمَةُ کُلُّ امْرِءٍ ما یَحْسُنَهُ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: ارزش هر انسانى بسته به اعمالى است که موجب نیک‏نامى او گردد.

 ارزش دریا به حجم و عمق نیست           ارزش انسان به عقل و حُمق نیست

 ارزش دریا به مروارید اوست           آن که دُرّش بیش‏تر، قدرش نکوست

 ارزش بستان به گل‏هاى زیاد           بوستانى بى گل رنگین مباد

 در مثل دریاست جان آدمى            ارزش انسان به وقت است و دمى

 کار نیکش بیش‏تر باشد ز بد            نیک‏نامى ماند از او تا ابد

 نام نیک است آنچه ماند یادگار            ورنه جز این هیچ ناید در شمار

 ارزش هرکس به اعمالى‏ست کان           نیک‏نامش مى‏کند در این جهان

 هرچه افزون‏تر شوى اى نیک‏نام            پله‏اى بالاتر آیى سوى بام

 

گوهر شانزدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «أَلْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسانِهِ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: مردم در زیر زبان خود مستور و مخفى هستند.» (مقصود این است که تا انسان سخن نگوید، قدر و اندازه‏اش معلوم نمى‏گردد).

 هرکسى رازى‏ست اندر پرده‏اى           تا چه در این پرده‏ها پرورده‏اى

 راز چون بودن، توان‏ها، عیب‏ها           با خدا بودن، نهان‏ها، غیب‏ها

 این همه راز مگو روشن شود           گر بیانت گل کند گلشن شود

 این زبان‏سازى‏ست پرده‏دار راز            چون به گفت آید بگوید راز ساز

 تا خموشى، هیچ کس آگاه نیست            در پسِ این جان ناآگاه کیست

 رازها گر فاش گردد راه نیست           «لب گشوده» دلو جز در چاه نیست

 هم زبان را در عنان خویش دار           هم وجودت را به پاکى بیش دار

 تا اگر راز ضمیرت شد عیان           شرمسار خود نگردى در جهان

 

گوهر هفدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «ما هَلَکَ اِمْرؤٌ عَرَفَ قَدْرَهُ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: مردمانى که اندازه و ارزش خود را بدانند، هیچ‏گاه از بین نخواهند رفت.

 قدردان تو کسى جز خویش نیست            جامه شاهى سزاوار تن درویش نیست

 هرکسى هرجاست شأن اوست آن           قدر خود مى‏دان که بس نیکوست آن

 نه فراتر، نه فروتر، جاى خویش             گر بقا خواهى از این عمر پریش

 رودخانه چون فروتر شد نشست             آبشارى شد، درون خود شکست

 در شب معراج چون روح‏الامین              همقدم شد با رسول آخرین

 چون به اوج عرش آمد بازگشت             چون نیارستى از آن منزل گذشت

 گفت اگر آیم، بسوزد بال من              برتر از قدر من است آمال من

 پس فراتر از مقام خود نشد             ماند و احمد، ره به جاى خویش بُرد

 

گوهر هجدهم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «أَلتَّدْبیرُ قَبلَ الْعَمَلِ یُؤْمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: پیش از این که کارى را شروع کنى، در اطراف آن نیک تأمّل کن، تا شما را از پشیمانى نگهدارى کند.

 تا که ننشیند درون گِل عمل             بعد از اندیشه کند عاقل عمل

 گر گریزان از پشیمانیستى             طالب فرداى نورانیستى

 فکر را همسایه هر کار کن             چشم دوراندیش را بیدار کن

 درنگر پیرامُن هر کار نیک             پس عمل آور پس از پندار نیک

 پس شروع کن کار با فکر درست             با توکّل بر خدا، ذکر درست

 بعد از آن هرچه سرانجامش شود             خوب یا بد، هرچه فرجامش شود

 مى‏شوى از هر پشیمانى رها              چون که شرط عقل آوردى به‏جا

 بعد از آن یابى چه زیبا رامشى             در پس این کار خود، آرامشى

 

گوهر نوزدهم:

امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «مَنْ وَثَقَ بِالزَّمانِ صَرَعَ».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: هرکس به زمان خود اعتماد بورزد، به پشت به زمین خواهد افتاد.

 زندگى میدان جنگ است و جَدَل             نوش آن نیش است و ترک آن، عسل

 بس حریفى ناجوانمردست او              درپى افکندن مرد است او

 تا که غافل گردى از او یک نفس             حاصل عمرى بسازد او، عَبَس

 پس مشو غافل، حریف دهر را              تن به آرامش مده این نهر را

 اعتمادى بر شب خوابش مکن              آتشى تو، تکیه بر آبش مکن

 همچو مارى خوش خط و خال است او             یا که نیکو میوه‏اى کال است او

 گر نخواهى بر زمین خاکت کند              دور، از رضوان و افلاکت کند

 خواب را از دیده غفلت بران              تکیه بر این دهر را جایز مدان

 

گوهر بیستم:

قالَ امیرالمؤمنین علیه‏السلام : «خاطَرَ بِنَفْسِهِ مَنْ اسْتَغْنى».

امیرالمؤمنین علیه‏السلام: «کسى که خویشتن را بى‏نیاز دانست، خود را به مخاطره و هلاکت خواهند افکند».

 از نیاز است گردش لیل و النهار              کى بگردد مهر و مه در این مدار؟

 بى‏نیاز این جهان تنها خداست              خود، نیاز دیگران، رمز بقاست

 بى‏نیازى در خور هر فرد نیست              زیور ما جز نیاز و درد نیست

 ما به هم محتاج و محتاج خدا              دستگیر هم به منهاج خدا

 احتیاج خلق بر هم زشت نیست             بى‏نیاز از دیگران در دهر کیست؟

 تو نیاز خویش از او مى‏طلب              با دو دست خلق آید، لطف رب

 هرکه خود را بى‏نیاز محض دید             طعم تلخ بى‏مرادى‏ها چشید

 در خطر افتاد از کبر و غرور              تا که خود را دید در عین عبور